Modèle du texte latin (et grec)

Quae refertur apud Homerum Diomedis et Glauci permutatio in proverbium abiit, quoties inaequalem commutationem significamus, hoc est : deteriora pro melioribus reddita, χρύσεα χαλκείων, id est aurea pro aereis. Nam libro Iliados sexto poeta Glaucum quempiam inducit, Hippolochi filium, Lyciorum ducem, iactantiusculum et ostentatorem magis quam pugnacem ; contra Diomedem vafrum callidumque. Hi duo congrediuntur μονομαχησόμενοι, id est singulari certamine inter se dimicaturi. At Glaucus rogatus a Diomede, quisnam hominum aut deorum esset, longa oratione natalium suorum seriem exposuit, patriam Lyciam, civitatem Ephyram indicavit. Mox Diomedes, utpote Graecus, hominis barbari stuporem ex orationis arrogantia intelligens illudendum magis ratus quam occidendum respondit suis majoribus cum illius progenitoribus vetus hospitium ac necessitudinem intercessisse muneraque hospitalia, quae xenia vocant, inter ipsos ultroque citroque data. Jamque defixa humi lancea coepit hortari, ut omissa pugna majorum suorum amicitiam inter ipsos renovarent alterque alteri in Lycia, alter in Argo hospitem praestaret, simulatque incolumes in patriam redissent. Interim si quando forte fortuna occurrissent, armis invicem abstinerent inter se duntaxat religionem hospitii custodientes, in reliquos nihilominus jure belli usuri. Tum ne id videamur, inquit, proditione magis quam hospitii observantia facere, arma inter nos permutemus, quo reliquus exercitus intelligat nos majorum necessitudine devinctos esse. Quibus dictis uterque ex equo desiliit datis dextris ac fide pacta, veluti foedus quoddam hospitii sanxerunt permutatis armis, sed admodum inaequalibus :

Ἔνθ’ αὖτε Γλαύκῳ, inquit Homerus, Κρονίδης φρένας ἐξέλετο Ζεύς,
Ὃς πρός Τυδείδην Διομήδεα τεύχε’ ἄμειβε,
Χρύσεα χαλκείων, ἑκατόμβοι’ ἐννεαβοίων, id est
Iupiter hic stupidum spoliavit pectore Glaucum,
Qui cum Tydide mutarit protinus arma et
Aurea donarit sibi reddenti aerea, centum
Bubus emenda daret demens, pro vilibus atque
Quae vix esse novem dicas redimenda iuvencis.

Usurpatum est adagium passim a laudatissimis autoribus. Plato in Phaedro faciens Socratem Alcibiadi suo more respondentem, quod lucri cupidus formam corporis forma mentis meliore commutare vellet, Καὶ τῷ ὄντι χρύσεα χαλκείων διαμείβεσθαι νοεῖς, id est Et cum his, quae vere aurea sunt, aereis commutare cogitas. Quanquam interpres pro aereis vertit aurichalcum. Item Aristoteles quinto Moralium libro de justitia : Qui vero dat sua, quemadmodum Diomedi arma sua dedit Glaucus, ut dicit Homerus, χρύσεα χαλκείων et reliqua. Plutarchus adversus Stoicos scribens eleganter huc torquet, ut dicat non admodum iniquam fuisse permutationem Glauci, propterea quod arma ferrea non minus usui sint pugnaturis quam aurea, sed qui corporis valetudinem anteponit honesto aut virtutem relinquit ob bonam corporis valetudinem, is vere permutat χρύσεα χαλκείων. Cicero in Epistolis ad Atticum libro sexto : Habes ad omnia non ut postulasti, χρύσεα χαλκείων, sed paria paribus respondimus. Utrunque proverbium esse significat Cicero : par pari, de aequali pensatione ; χρύσεα χαλκείων, de inaequali commutatione. Plinius junior in epistola ad Flaccum : Recipies epistolas steriles et simpliciter ingratas ac ne illam quidem solertiam Diomedis in permutando munere imitantes. Martialis in Epigrammatis :

Tam stupidus nunquam nec tu, puto, Glauce, fuisti,
Χρύσεα donanti χάλκεα qui dederas.

A. Gellius Noctium Atticarum libro secundo Caecilianam translationem cum ipso Menandro, quem verterat, componens atque expendens ostendensque quantum a Graecanica venustate degeneret, Diomedis, inquit, hercle arma et Glauci non dispari magis pretio aestimata sunt. Fit hujus adagii mentio etiam in prooemio Pandectarum iuris Caesarei his quidem verbis : Nostris temporibus talis legum inventa est permutatio, qualem apud Homerum, patrem omnis virtutis, Glaucus et Diomedes inter se faciunt dissimilia permutantes. Hactenus Justinianus, homo, ut ingenue dicam, nimium φίλαυτος sibique plus aequo placens, qui centones illos suos et inaequales legum rapsodias tot eruditissimorum virorum integris voluminibus praetulerit. Jam vero nihil quidem admiror, sed maximopere me pudet haud scio cujus interpretis in eum locum commenti. Quid enim mirum, si hoc ignoratum est ab iis, qui semel universam contemnunt antiquitatem ? Caeterum pudenda est vel ipsi juris professioni plus quam scurrilis impudentia in eo, qui juris interpretem profiteatur non vereri in re prorsus ignota fabulam insulsissimam non ex autoribus, sed e somniis adferre. Maxime autem et pudet et miror inveniri doctores, qui nugamentum, non dicam tam indoctum, sed tam absurdum in publicis scholis perinde quasi praeclarum inventum serio doceant nec vel illud animadvertant figmentum minime convenire cum verbis Justiniani. Nam ille significat pro relictis inutilibus ac fastidiensis voluminibus, recepta tum meliora tum breviora hoc est permutationem factam vehementer inaequalem. Iste quisquis fuit, fabulam commentus est aequalia permutantium, nimirum utroque donante, quod supererat, recipiente cujus egebat. Ergo conveniet uti, quoties officium aut munus longe impari munere pensatur aut contra ; aut quoties aliquis rem pecuniariam auxit, sed dispendio famae ; magistratum assecutus est, sed jactura bonae mentis ; lautam fortunam repperit, sed amisit animi tranquillitatem. Admissus est in amicitiam principis, sed excidit ab amicitia Christi.



Ὦτα καἰ ὀφθαλμοὶ βασιλέων πολλοί, id est Aures atque oculi regum multi, quod per exploratores observent, quid quisque dicat faciatve. Idem refertur a Luciano in libello, cui titulus De mercede servientibus, ac rursus Adversus ineruditum. Ejusdem meminit et Aristoteles in tertio Politicorum. Hoc genus homines Graeci vocant ὠτακουστάς, quos primus Darius minor adhibuit sibi diffisus. Dionysius Syracusanus addidit προσαγωγίδας, id est exploratores, autore Plutarcho. Allegoria inde ducta est, quod regibus quamplures ubique sunt exploratores atque ob id oculi regum dicuntur, complures auscultatores, quibus velut auribus utuntur. Neque desunt manus et pedes quamplurimi, fortassis ne ventres quidem. Vide cujusmodi portentum sit tyrannus et quam formidandum, tot oculis iisque emissitiis, tot auribus iisque tam asininis ac longis, tot manibus, tot pedibus, tot ventribus, ne reliqua parum honesta commemorem, instructum. Aristophanes in Acharnensibus Pseudartabam regis oculum appellat, quod per eum cognosceret quid ageretur. Aliter autem Andromache apud Euripidem filium vitae oculum vocat :

Εἷς παῖς ὅδ’ ἦν μοι λοιπὸς ὀφθαλμὸς βίου, id est
Erat relictus gnatus hic mihi unicus
Vitae oculus,

propterea quod unicum esset in vita oblectamentum. Nam oculo nihil charius. Unde, quos adamamus, oculos vocamus.




Quod ab Ovidio scriptum est :

An nescis longas regibus esse manus ?

etiam vulgo in ore est : A regibus cavendum, quod eis praelonga sint brachia. Nimirum, quod per suos, quibus brachiorum vice utuntur, possint etiam procul dissitos affligere. Potest et ad tempus referri, quod reges etiam si diutius dissimulent, soleant tamen aliquando poenam sumere de iis, quibus infensi fuerint vel Homero teste, apud quem Iliados A Calchas ad hunc loquitur modum :

Κρείσσων γὰρ βασιλεύς, ὅτε χώσεται ἀνδρὶ χέρηϊ.
Εἴ περ γάρ τε χόλον γε καὶ αὐτῆμαρ καταπέψῃ,
᾿Αλλά γε καὶ μετόπισθεν ἔχει κότον, ὄφρα τελέσσῃ, id est
Rex deus est, quoties succensuit inferiori.
Quanquam etenim in praesens ferventem concoquit iram,
Post odit tamen, usque odium dum expleverit ultus.

104
Ι, ΙΙ, 4
Clavum clavo pellere

Ἥλῳ τὸν ἧλον ἐκκρούειν, id est Clavum clavo pellere. Καὶ πάτταλον παττάλῳ ἐξέκρουσας, id est Paxillum paxillo pepulisti, id est malum alio malo depulisti. Lucianus in Philopseude : Καὶ ἥλῳ, φασίν, ἐκκρούεις τὸν ἧλον, id est Et clavo, quod aiunt, extundis clavum. Idem in Apologia : Δέδοικα μὴ πρὸς τῇ ἐπιφερομένῃ κατηγορίᾳ κολακείας αἰτίαν προσλαβὼν κᾆτα ἑυρίσκωμαι ἥλῳ, φασίν, ἐκκρούων τὸν ἧλον, τῷ μείζονι τὸν σμικρότερον, id est Vereor ne, si ad intentatum crimen etiam adulationis accusationem adjunxero, clavum, quod aiunt, clavi pellere videar, majore minorem. Aristoteles libro Politicorum quinto, capite penultimo scribit tyrannis amicos esse viros improbos et adulatores. Nam hos demum illis utiles esse, quippe malos ad mala : Καὶ χρήσιμοι οἱ πονηροὶ εἰς τὰ πονηρά· ἥλῳ γὰρ ὁ ἧλος, ὥσπερ ἡ παροιμία, id est Clavus enim clavo, subaudi truditur, ut habet proverbium. Synesius ad Olympium : Λυποῦσι τὴν ἐκκλησίαν ἀλλότριοι πονηροί· διάβηθι κατ’ αὐτῶν. Οἱ πάτταλοι γὰρ παττάλους ἐκκρούονται, id est Ecclesiam vexant externi improbi ; illos invade. Nam paxilli paxillos excutiunt. Divus Hieronymus ad Rusticum monachum Philosophi seculi, inquit, solent amorem veterem amore novo quasi clavum clavo pellere. Marcus Tullius Tusculanarum quaestionum libro quarto : Loci denique mutatione tanquam aegroti non convalescentes saepe curandus est ; etiam novo quodam amore veterem amorem tanquam clavum clavo ejiciendum putant. Julius Pollux in nono libro scribit adagium esse natum a lusu quodam, qui κυνδαλισμός vocetur, quo paxillum argillosae terrae infixum altero impacto paxillo excutiebant, citatque senarium hunc proverbialem :

Ἥλῳ τὸν ἧλον, παττάλῳ τὸν πάτταλον, id est
Clavum clavo, perticamque pertica.

Locus igitur adagio, non modo cum vitium vitio, malum malo, dolum dolo, vim vi, audaciam audacia, maledicentiam maledicentia retundimus, verumetiam quoties rem utcunque molestam diversa molestia profligamus; ut cum libidinum incitamenta laboribus obruimus, curam amoris aliis majoribus curis domamus. Eusebius in Hieroclem : Δαίμονας γὰρ ἀπελαύνει ἄλλον ἄλλῳ, ᾗ φασί, δαίμονι, id est Daemones enim abigit alium alio, quemadmodum aiunt, daemone, mirum ni alludens ad hoc proverbium. Nec abhorret his ille Publius mimus :

Nunquam periclum sine periclo vincitur.

on justifie le tout? alignement classique sur la droite?Elisabeth

Oui, bien sûr, on justifie classiquement à droite et à gauche. On laisse aussi un retrait de début de paragraphe.

JC

La justification sur nos documents word ne me parait pas très utile, elle se fera lors de la mise en page, non?

Mais tout ce qui évite des initiatives du metteur(se) en page évite des occasions d'erreurs.

JCS a écrit:Oui, bien sûr, on justifie classiquement à droite et à gauche. On laisse aussi un retrait de début de paragraphe.

JC

De combien, le retrait de 1ère ligne ? Le modèle ci-dessus n'en a pas.

Chez J.C.S., le retrait de première ligne est de 1,25. Chez moi, il n'y a de retrait que pour les vers (retrait de 1). Chez d'autres, il est de 0,5. Ce sont des choses qui peuvent se changer facilement pour l'ensemble du document, et les fluctuations ne sont pas très graves ; probablement la version publiée sur internet ne ressemblera pas à la version papier sur ce point.